در جست و جوی آرامش و تعالی خانواده

ارتباط کلامی بین همسران

از آن جا که انسان اصالتاً اجتماعی آفریده شده است، برای یک زندگی فعال و مؤثر، پر نشاط و فرح­بخش نیازمند برقراری ارتباط با دیگران است. چنین نیازی از آن جا سرچشمه می­گیرد که رشد شخصیت وی و شکوفایی استعدادهای نهفته و بالقوة او در گرو همین ارتباط است. اما هرگونه ارتباطی نه تنها این نیاز را برآورده نمی­کند، بلکه برخی روابط موجب آشفتگی و به هم ریختگی در زندگی شخصی و اجتماعی فرد می­شود. بنابراین، باید به دنبال ترسیم و الگو­سازی ارتباطی صحیح و بهنجار و برقراری روابطی براساس اصول عقلی، عاطفی، اخلاقی و رفتاری بین انسان­ها بود.

اهمیت ارتباط در خانواده

بدیهی است که اولین جوانه­های ارتباط بین انسان­ها در حریم خانواده پدیدار می­گردد و بهترین خاستگاه روابط سالم و مطلوب بر اساس اصول مذکور، خانه و خانواده است. بدین ترتیب، روابط درون خانوادگی از اهمیت و حساسیتی فوق­العاده برخوردار است و چگونگی این روابط، نقش بسزا در شکل­گیری نگرش­ها و تعاملات اجتماعی اعضای خانواده دارد.

رابطة خوشایند و آرامش­بخش زن و شوهر، نه تنها مناسب­ترین بستر برای رشد و شکوفایی و تعالی شخصیت آن­ها را فراهم می­کند، بلکه چنین رابطه­ای از نیازهای ضروری فرزندان نیز به شمار می­آید و به نوبت خود در رشد و تعالی آن­ها نیز بسیار مؤثر است، چون همة انسان­ها فطرتاً نیازمند و دوست­دار مهربانی و صمیمیت­اند.

پدران و مادران فهیم و همسران هنرمند و کاردان می­توانند همة پیام­های اخلاقی، رفتاری، تربیتی و اجتماعی مورد نیاز خود و فرزندانشان را در همین فرایند ارتباط بین خود جست­و­جو کنند؛ چون هر ارتباطی، به طور مستقیم و غیر مستقیم، ارادی و غیر ارادی و کلامی و غیر کلامی، متضمن انتقال پیام است.

رابطة زن و شوهر، سرچشمة همة عواطف و بستر گیراترین و جذاب­ترین ارتباط­هاست. تعامل بین زن و شوهر، جلوه­گاه همراهان طریق کمال و رهروان کوی وصال است. رابطة زن و شوهر آمیزه­ای است از زیباترین تلافی چشم­ها، گیراترین تبادل کلام­ها، هماهنگ­ترین طپش قلب­ها، همسوترین اندیشه­ها، استوارترین گام­ها و پررمز و رازترین محرمیت­ها. رابطة زن و شوهر، یعنی برخوردار شدن از آراسته­ترین، زیباترین، راحت­ترین، پردوام­ترین، و گرما­بخش­ترین لباس­ها. زن برای شوهر، لباسی زیبا و جذاب و شوهر برای زن، پوششی آراسته و برازنده است!

خانم محترم

آقای عزیز

اکنون که با معنای ارتباط و اهمیت آن آشنا شدید، بیایید و به خاطر آرامش زندگی خود، به خاطر رشد و کمال جمع کوچک و نورانی­تان و بالاخره به خاطر خدای مهربان که شما را از تنهایی بیرون آورد و برایتان همسری قرار داد، ارتباطی صمیمی، پرجاذبه، حکیمانه و خردمندانه بین خود و همسرتان بر قرار کنید و بدانید که به این روش به خواست­ها و آرزوهایتان خواهید رسید.

ما در این نوشتار به کمک و یاری شما شتافته­ایم، باشد که پذیرای ما باشید.

رسید مژده که ایام غم نخواهد ماند

چنان نماند و چنین هم نخواهد ماند

گونه­هایی از ارتباط همسران

قبل از هر چیز باید دانست که برای ایجاد شایسته، برتر و پرجاذبه، دو شناخت کلّی لازم است:

1- شناخت دنیای مردان و دنیای زنان. یعنی شناخت تفاوت­های زیستی و روان­شناختی زن و مرد.

2- شناخت همسر خود. این نوع شناخت متضمن جهات متعدد است، از جمله:

الف) شناخت روحیات، حساسیت­ها، ارزش­ها، سلیقه­ها و توانمندی­های همسر.

ب) شناخت نیازها، حتی نیازهای فیزیولوژیک و جسمانی و شناخت بهترین راه ارضای آن­ها.

ج) شناخت موقعیت­های محیطی (قبلی و فعلی) همسر، مثل این که در چه محیط و خانواده­ای رشد و نمو داشته، اکنون در چه وضعیتی به سر می­برد.

شناخت از نوع اول، نوبة خود اهمیتی بسزا دارد؛ مثلاً شناخت این که مردها کل­نگر و زن­ها جزء نگرند، در بالابردن سطح تفاهم و کم کردن سطح نزاع و درگیری بسیار مؤثر است. وقتی زن از امور بسیار جزئی یک مهمانی برای شوهر خود سخن به میان می­آورد، یا وقتی آقا وارد منزل می­شود، او را هدف سؤالات ریز خود قرار می­دهد و از هر دری سخن به میان می­آورد، این امر غالباً ناشی از روحیه جزء­نگری زن است، نه حالت تجسس و حساسیت و بدبینی او. این شناخت به مرد کمک می­کند که اولاً به حرف­های همسرش گوش فرا می­دهد، ثانیاً او را متهم نکند که چرا از زندگی دیگران حرف می­زنی؟ چرا اسرار و امور داخلی زندگی دیگران را نقل می­کنی؟ چرا این­قدر حرف می­زنی؟ چرا نسبت به من حساس و بدبین شده­ای و ده­ها چرای دیگر. اگر مرد از این نوع شناخت بهره نبرد، خانمش متعاقباً به او می­گوید تو مرا آدم به حساب نمی­آوری! به حرف­هایم گوش نمی­دهی. از جواب دادن به سؤالاتم شانه خالی می­کنی و طفره می­روی. تو خیال می­کنی من نفهم هستم و ده­ها جمله از این قبیل.

بدین ترتیب، تصدیق می­کنید که این نوع شناخت به چه میزان می­تواند تفاهم بین زن و شوهر را زیاد کند و از سطح درگیری و مشاجرات لفظی بکاهد.

انواع ارتباط

در یک تقسیم­بندی کلی، ارتباط بر دو نوع است: ارتباط کلامی و ارتباط غیر کلامی.

الف) ارتباط کلامی:

نحوة برقراری ارتباط کلامی از عواملی است که در ایجاد تفاهم، نقشی تعیین کننده دارد. همسرانی که می­دانند از چه عبارات و کلماتی برای بیان مقصود خود استفاده کنند، به خوبی مسیر حرکت خویش را در زندگی هموار می­کنند.

هر واژه یا کلمه­ای دارای نوعی بار روانی و عاطفی است و مسلماً تأثیراتی پایدار بر شنونده دارد. یک ارتباط کلامی موفق، رابطه­ای است که بر رشد و شکوفایی و شادابی زندگی بیفزاید. پیامبر عظیم­الشأن اسلام (ص) در اهیمت کلام می­فرمایند: «سخن را دست کم نگیرید، چرا که خداوند با کلام پیامبرانش را فرستاد» هم­چنین، حضرت امیرالمؤمنین (ع) فرموده است: «نرمش در سخن و گویا و رسا سلام کردن، یکی از عبادات است (جلوه­های حکمت).

ارتباط کلامی تحت عناوین مختلف و با مصادیق متعدد تحقق می­یابد که در این­جا به برخی از آن­ها اشاره می­کنیم:

1- با نام خداوند سبحان به استقبال همسر رفتن:

می­دانیم که «سلام» از اسمای الهی است، یعنی خداوند سلامت آفرین و ایمنی بخش است. لفظ سلام (گذشته از معنای آن) دارای لطافتی خاص و آهنگ آن ملایم با طبع و گوش­نواز است. کلمه یا کلامی نیکوست که علاوه بر داشتن معنی و مضمون عالی، چینش حروفش به گونه­ای باشد که به انسان آرامش بخشد، و اسمای الهی این چنین­اند.

در اهمیت سلام همین بس که کلام بهشتیان است. اهل بهشت وقتی به هم می رسند، می­گویند: «سلام­علیکم». هم چنین، اهل ایمان اولین کلمه­ای که با ورود به بهشت می­شنوند همین کلمه است. در قرآن­کریم آمده است: مأموران و دربانان بهشت با سلام­علیکم به استقبال بهشتیان می­روند و می­گویند: سلام­علیکم (شما در دنیا) پاک زیستید (بفرمایید داخل) و برای همیشه در بهشت بمایند (زمر، آیة73).

از تعالیم اولیة اسلام که پیامبر عظیم­الشأن اسلام (ص) با آغاز رسالتش به مردم تعلیم فرمود، وقتی با هم روبه­رو می­شوید بگویید سلام­علیکم. بیایید با عمل به این دستور آسمانی، فضای خانه را بهشتی کرده، پاره­ای از بهشت را در دنیا مشاهده کنیم.

2- ارتباط کلامی در قالب بذله­گویی و شوخی کردن

زندگی چونان دریایی متلاطم است که موج­های سهمگین آن هر لحظه حادثه می­آفرینند. برای آرامش چنین دریایی باید تدبیری اندیشید. ایجاد موج­شکن یکی از راه­های مقابله با موج است. موج­شکن دریای متلاطم و مواج زندگی کلمات دل­نشین، شوخی و بذله گویی­های آرامش­بخش است. فضل از امام صادق (ع) نقل می­کند که فرمود: هیچ مؤمنی نیست، مگر این که مزاح و شوخی دارد. پیامبر اسلام (ص) نیز با هدف خوشحال کردن دیگران شوخی می­کردند. چه خوب است همسران این صفت را بخشی از زندگی روزانة خود قرار دهند تا با این کار بار زندگی را سبک و خستگی را از جان و تن همدیگر بیرون آورند، که این خود عبادتی ارزنده است. البته ذکر این نکته لازم است که اولا باید از شوخی­هایی که دل همسر را می­رنجاند دوری گزید، ثانیاً شوخی با تحقیر و توهین همراه نباشد، و گرنه این خود عاملی است برای سست کردن محبت و ایجاد شکاف و نزاع بین همسران.

3- ارتباط کلامی در قالب تمجید و ابراز محبت

یکی از توانایی­های روحی و جاذبه­های همسران، ابراز محبت نسبت به یکدیگر است. ابراز محبت یعنی آشکار کردن علاقه قلبی، برای کی زندگی شیرین و جذاب، وجود محبت قلبی کافی نیست، بلکه باید به شکل­ها و زبان­های مختلف این محبت را نشان داد. شما می­توانید با گفتن جملات ساده و بی­آلایش از قبیل: «دست شما درد نکند»، «چه غذای خوشمزه­ای درست کرده­ای» «چه هدیة بجا و مناسبی تهیه کرده­ای»، «چقدر این لباس بهت میاد» و...، دل همسر خود را به دست آورید. زن­ها فطرتاً زودرنج و حساس­ترن، از این رو پیش از مردان نیازمند مهر و محبت­اند. وقتی زن با مهر و محبت مرد روبه رو می­شود، عشق و علاقه به همسرش را پیش از گذشته نشان می­دهد و انگیزه­اش برای تلاش بیش­تر می­شود. وقتی به همسرتان یادآوری کنید که دوستش دارید، به او فهمانده­اید که از زندگی با او خوشحال هستید و احساس رضایت می­کنید. در این صورت، او نیز دل به شما می­سپارد و هستی­اش را پروانه­وار گرد شمع وجود شما نثار می­کند. از این همین رو، پیامبر اسلام (ص) فرموده است: کسی که به همسرش بگوید تو را دوست دارم، این جمله هرگز از دل او خارج نخواهد شد.

همسران نیاز به پذیرفته شدن از طرف یکدیگر دارند و هر دو نیازمند شدند. اگر این دو بال زندگی، هر دو سالم و کامل باشند، پروازی هماهنگ و خوشایند صورت می­گیرد. چه خوب است همسران با شیوه­های ابراز محبت آشنا شوند. غرور بیجا و گاهی اوقات حجب و حیای افراطی راه را بر تبادل عاطفی می­بندند. برخی از همسران جوان، به ویژه مردها، در اظهار محبت نسبت به همسرشان نوعی سردی یا خسّت عاطفی به خرج می­دهند. حجب و حیا نیز، به خصوص از ناحیة خانم­های جوان، مانع از تبادل عاطفی است. امام رضا (ع) می­فرماید: بعضی زن­ها برای شوهرشان بهترین غنیمت­اند، زنانی که به شوهرشان اظهار عشق و محبت بکنند (مستدرک، ج2، ص 351)، به هر حال، گفتن جملاتی که حاکی از محبت زوجین نسبت به یکدیگر است، نه تنها در رفع بسیاری از سوء تفاهم­ها، سوء ظن­ها و تردیدها مؤثر و کار ساز است، بلکه بر میزان و شدت محبت آن­ها می­افزاید و شیرین کامی در زندگی را تضمین می­کند.

4- ارتباط کلامی هنگام صدا کردن یکدیگر

شکل مخاطب قرار دادن یکدیگر نیز در پایداری و پرنشاطی زندگی حائز اهمیت است. صدا زدن، آغاز ارتباط کلامی و زمینه­ساز ارتباط عاطفی سالم و سازنده یا ارتباطی سرد و پرتنش است. با نوع صدا زدن، انسان حدس می­زند بعدش چه اتفاقی می­افتد، بعدش تبادل است یا تخاصم. وقتی شما همسر محبوبتان را با نام مورد پسندش یا همراه با پیشوند یا پسوند مناسب یا با لحنی دل­نشین و آرام­بخش صدا می­زنید، علاوه بر این خستگی و اندوه را از جان و تن او می­زدایید، به او می­فهمانید که دوستش دارید و در او اعتماد می­آفرینید که به سخن شما با جان و دل گوش دهد و بدین طریق به هدف نهایی­تان در برقراری ارتباط می­رسید. در این ارتباط ذکر چند نکته ضروری است:

الف) هیچ­گاه بودن ذکر نام همسرتان یا جایگزین مناسب، با او شروع به سخن نکنید.

ب) جایگزین مناسب می­تواند بر اساس سلیقة طرفین انتخاب شود.

ج) از پیشوند یا پسوند­های تحریک­آمیز و موهن خودداری گردد.

5- ارتباط کلامی در پوشش دعا

از ارتباط­های بسیار سازنده، جذاب و شورآفرین، ارتباطی است که همسران در قالب دعا برای همدیگر، برقرار می­کنند. چه لذت­بخش و روح­افز است که همسران همدیگر را در پیشگاه پروردگار مهربان واسطه قرار دهند. این نیازی است که خداوند در قرآن با لطافتی خاص و به زبان دعا به همسران تعلیم فرموده و از اهمیت آن پرده برداشته است که این چنین (به صورت جمعی و خانوادگی) به درگاه من بیایید و مرا بخوانید. این یکی از آداب دل­نشین و رشد آفرین دعا و ارتباط سازندة زوجین با یکدیگر است. وقتی همسران در حضور یکدیگر برای هم دعا می­کنند، این بهترین و شوق انگیزترین حالتی است که همسران از آن پی به میزان صمیمیت و محبت یکدیگر می­برند. چگونه ممکن است شوهر در حضور خانم به درگاه الهی رو آورد و برای او از صمیم قلب دعا کند، ولی خانم تحت تأثیر قرار نگیرد و احساس وجد و سرور نکند؟ چگونه ممکن است به درگاه او رو آورده و ادب دعا را به خوبی رعایت می­کنند، نظر نفرماید؟ چرا ملائکه الله به چنین جمعی مباهات نکنند؟

حال به پاره­ای از ادعیة قرآنی خانواده و ادعیة اهل­بیت عصمت (صلوات­الله­علیهم) مراجعه می­کنیم، باشد که بدین طریق نور قرآن و معنویت اهل­بیت بر خانه و خانوادة ما بتابد. ان­شاء­الله.

تذکر: توجه به صیغه­های جمع و مدنظر قرار دادن اعضای خانواده در این دعاها حائز اهمیت است.

- ربّنا هب لنا من ازواجنا و ذریاتنا قره اعین واجعلنا للمتقین اماما (فرقان، 74).

- پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایة روشنی چشمان (ما) باشد و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان.

- ربّنا انی اسکنت من ذریتی بواد غیر ذی زرع عندالمحرم ربّنا لیقموا الصّلوه فاجعل افئده من النّاس تهوی الیهم (ابراهیم، 37).

گاهی به فارسی خودمانی این­گونه دعا کردن لذت دیگری دارد: ای خدای من و همسر و فرزندانم، من دست زن و بچه­هایم را گرفته، به این کویر قم آوردم و در پناه حرم اهل بیت قرار دادم تا قیام به خدمت تو کنیم و از برپا کنندگان نماز و سایر خواست­های مقررمان فرمایی. پس خدایا تو هم ما را الگویی نیکو برای دیگران قرار بده و دل مردم را شیفته ما گردان.

- ربّ اغفرلی و لوالدیّ و لمن دخل بیتی مؤمناً ... (نوح، 28). پروردگارا، مرا و پدر و مادرم و هر مؤمنی را که به سرای من داخل شود، بیامرز. (و چه مصداقی روشن­تر و مهم­تر از همسر برای لمن دخل بیتی ...)

- ربّ اجعلنی مقیم الصّلوه و من ذریتی ربّنا و تقبّل دعاء (ابراهیم، 40).

پروردگارا، مرا بر پا دارندة نماز قرار بده و از فرزندانم نیز، پروردگارا و دعای مرا بپذیر.

- در دعاهای امام سجاد (ع) نیز آمده است:

خداوندا، عمر فرزندانم را برای من طولانی گردان و خردسالانشان را برایم تربیت کن و ناتوانشان را برایم نیرو ده و جسم و دین و اخلاقشان را برایم به سلامت­دار. آنان را نیکوکارانی با تقوا و صاحبان بصیرت و شنوای حق و مطیع خود گردان. خدایا مجلسم را به وجودشان آراسته و یادم را با آنان زنده­دار و آنان را عاشق من گردان، خدایا مرا و اولاد مرا از شیطان رانده شده حفظ گردان. (صحیفة سجادیه، دعای بیست و پنجم).

و سرانجام، از دعاهای بسیار مناسب حال خانواده، حدیث شریف کسا می­باشد. بجاست هفته­ای یک بار، خصوصاً شب یا روز جمعه، با حضور اعضای خانواده، این دعای نورانی و مبارک تلاوت شود.

منابع:

- قرآن­کریم

- مستدرک

- صحیفة سجادیه

- جلوه­های حکمت

منبع