راههاي ايجاد علاقه و انگيزش در خود براي مطالعه و يادگيري
دوشنبه ۲۳ آذر ۱۳۹۴يشترين مشكل دانش آموزان و يادگيرندگان در كمبود علاقه و انگيزه براي مطالعه و يادگيري، به تاريخچه شكستهاي آنان در گذشته برمي‌گردد. تجربيات گذشته آنان كه با شكست همراه بوده‌اند، راه براي موفقيت‌هاي بعدي سد ميكند و فرد را از تلاش بيشتر وامي‌دارد.
راههاي ايجاد علاقه و انگيزش در خود براي مطالعه و يادگيري
بيشترين مشكل دانش آموزان و يادگيرندگان در كمبود علاقه و انگيزه براي مطالعه و يادگيري، به تاريخچه شكست هاي آنان در گذشته برمي‌گردد. تجربيات گذشته آنان كه با شكست همراه بوده‌اند، راه براي موفقيت‌هاي بعدي سد ميكند و فرد را از تلاش بيشتر وامي‌دارد. اگر يادگيرندگان بتواند چندين موفقيت پياپي به دست آورد و تا حدي در خود، يادگيري ايجاد كند، انگيزه تلاش و كسب موفقيت در او بالا خواهد رفت.
بسياري از دانش آموزان شكست خورده، يا راههاي مقابله با اين شكست‌ها را نمي‌دانند و يا اينكه اين راه‌ها را خوب مي‌دانند ولي در انجام و مقابله با آن پايداري و پشتكار كافي به خرج نمي‌دهند. با چندين تلاش ناقص، از كار منصرف شده و تكليف يادگيري را به كنار مي‌نهند و به رفتارهايي رومي‌آورند كه از انجام آنها لذت مي‌برند. همين گروه از دانش آموزان عموماً دروان تحصيل خود را بدون موفقيت سپري مي‌كنند و برخي نيز در اواسط اين دروان، ترك تحصيل مي‌كنند. و به ندرت افرادي در اين گروه ديده‌ميشوند كه توانسته باشند مراحل تحصيلي خود را با كيفيت مناسب پشت سر بگذارند.
روانشناساني كه در زمينه تعليم و تربيت نظريه پردازي مي‌كنند معتقدند كه عموم اين نواقص را مي‌توان با برنامه‌هاي حساب شده و اساسي برطرف ساخت. به نظر آنان اگر يادگيرنده چندين تجربة موفقيت آميز به دست آورد و بدين طريق تقويت‌هاي لازم را كسب كند، در آن صورت خواهد توانست از دام اين درماندگي و ناتواني بگريزد.
ما در اينجا فنون ايجاد انگيزش و علاقه و راههاي رسيدن به آن را براي شما برخواهيم شمرد. در هر كدام از اين موارد اگر نقص و كاستي در خود مشاهده مي‌كنيد بايد با همت و تلاش آن را برطرف سازيد. هميشه به خاطر داشته باشيد كه در اين نوع قضايا يك سلسله عوامل مختلف بايد در كنار و همراه هم قرار گيرند تا نتيجه مطلوب حاصل گردد. مجموعة اصول پيشنهادي در اين قسمت را با دقت مطالعه كنيد و پس از آن سعي كنيد بدان عمل نماييد.
1- به هنگام تدريس مباحث درسي، توجه و تمركز لازم به گفته‌هاي معلم و مواد آموزشي داشته باشيد.
اهميت اين موضوع بر هيچ كس پوشيده نيست كه توجه و تمركز لازمة هر يادگيري است. گاهي اوقات تكليف يادگيري آنقدر ساده و آسان است كه با مقداري توجه و گوش دقيق مي‌توان آن را كاملاً آموخت و حتي براي يك مدت طولاني آن را به ياد سپرده و در حافظه نگه‌داشت.
چون توجه و تمركز به مطالب درسي با انگيزش در ارتباط است، ديده مي‌شود كه دانش آموزان با سطح انگيزش پايين نمي‌توانند تمركز و توجه طولاني مدت بر روي مباحث درسي داشته باشند. آنان پس از چند دقيقه خسته مي‌شوند و كانون توجه خود را از موضوع درسي بازمي‌گيرند و بر چيز ديگري متمركز مي‌سازند.
سختي و پيچيدگي يا سادگي تكليف نيز با چگونگي توجه و تمركز در ارتباط است. مطالب تدريس شده اگر خيلي مشكل و پيچيده باشند، سطح برانگيختگي فرد يادگيرنده را بيش از حد بالا خواهند برد تا آنجايي كه اين وضعيت براي او آزار دهنده مي‌شود و براي اينكه اين سطح برانگيختگي را به حد متعادل برساند، مجبور مي‌شود كه توجه و تمركز خود را از مطالب تدريس شده به چيز ديگري منحرف سازد.
عكس اين قضيه نيز صادق است. يعني اگر مطالب تدريس شده ساده باشند و به طور يكنواخت و خسته كننده تدريس شوند باعث كاهش سطح برانگيختگي فرد يادگيرنده به ميزان قابل توجه خواهد شد. تا جايي كه وي مجبور مي‌شود براي اينكه به سطح بهينه و مناسب برسد و از اين موقعيت كسل كننده و ملال آور رهايي يابد، به كار ديگري بپردازد.
در مواقع مطالعه و انجام تكاليف مي توانيد با استفاده از تدابيري سطح برانگيختگي خود را در حد مناسب متعادل سازيد. اگر از برانگيختگي سطح پايين برخورداريد بايد دست به فعاليتهاي بزنيد كه اين سطح را به حد مناسب خود برسانيد. مقداري نرمش و حركات كششي بسيار مفيد خواهد بود. به غير از آن مي‌توانيد در صورت امكان استحام نماييد و يا اينكه در هواي آزاد به پياده روي بپردازيد. اگر باز هم احساس كسالت و بي حالي نموديد، مي توانيد دست به فعاليت‌هايي بزنيد كه شما را به هيجان ميآورد و از انجام آنها لذت مي‌بريد. انجام اين فعاليتهاي لذت بخش تا حدودي در تهييج شما مؤثر واقع خواهند شد.
اما در صورتي كه سطح برانگيختگي شما به ميزان قابل توجهي بالا رفته باشد، چون اين حالت اثراتي نامطلوب بر عملكرد و رفتار دارد بايد با استفاده از روشهاي خاص، كاهش داده شود. مثلاً استرس يا فشار رواني مي‌تواند سطح برانگيختگي را به حد قابل توجهي بالا ببرد. در اين شرايط نمي‌توان به يادگيري مؤثر مفيد پرداخت. ابتدا بايد عامل استرس‌زا را برطرف نمود، پس از آن به يادگيري به يادگيري همت گماشت.
2- براي ساعات مطالعه و انجام تكاليف خود برنامه‌اي منظم و دقيق تدوين كنيد و با نهايت جدّيت به آن عمل كنيد.
اصل برنامه ريزي براي مطالعه بسيار مهم و اساسي است. چنانچه فردي بخواهد استفادة مناسبي از ساعات روزانه خود داشته باشد بايد برنامه‌اي كامل و دقيق تهيه نمايد. اين برنامه بايد حساب شده و جهت دار باشد. ممكن است با دانش آموزاني برخورد كرده باشبد كه علي رغم تنظيم برنامه‌هاي دقيق و تلاش و كوشش فراوان در جهت اجراي آنها، پس از مدت زمان كوتاهي خسته شده و از ادامه آن منصرف شده‌اند.
يكي از دلايل اين گونه ناكامي‌ها، نامناسب بودن زمان بندي برنامة طرح شده است. زمان بندي مناسب از اهميتي ويژه برخوردار است. برنامه بايد به صورتي باشد كه دانش آموز بتواند بدون خستگي زياد آن را اجرا كرده و از عهدة ادامه و اتمام آن برآيد. به عنوان مثال ساعات مطالعه و انجام تكليف نبايد بيشتر از 45 دقيقه باشد. مناسب‌ترين زمان پيشنهادي معمولاً بين 10 تا 45 دقيقه است. مطمئناً بعد از اين زمان فرد نياز به استراحت خواهد داشت. مدت زمان استراحت هم به طور تقريبي بايد حدود 15 دقيقه باشد. در زمان استراحت هم به فعاليت‌هايي غير از فعاليت اصلي (مطالعه) پرداخت. عموماً پيشنهاد مي‌شود كه در اين زمان به فعاليت‌هايي پرداخته شود كه براي فرد يادگيرنده تقويت كننده است. به عنوان مثال اگر علاقه‌مند است، به موسيقي گوش دهد يا تلويزيون تماشا كند، در اين زمان به اين كارها بپردازد.
بهترين الگو براي انجام اين برنامه استفاده از برنامة خود نظم‌دهي رفتار است درباره خود نظم‌دهي يا خودگرداني رفتار به طور مفصل در كتاب «بازآفريني» از مجموعه كتب مراحل 20گانه موفقيت تحصيلي بحث شده است.
از ديگر نكات مهم در برنامه‌ريزي كه نبايد از آن غافل گرديد، اين است كه بايد تلاشها و نتايج به دست آمده از آن ثبت گردد و همواره در معرض ديد قرار گيرد. بدين منظور مي‌توان ساعات مطالعة روزانه خود را ثبت كرده و در پايان هر هفته در مكان خاصي از اتاق نصب كرد. به همراه اين ساعات مطالعه كه يك مدل از آن در صفحه 65 كتاب «بازآفريني» ترسيم شده است، مي‌توان نتايج به دست آمده از امتحانات را نيز قرار داد و به طور مرتب و منظم مقدار تلاشهاي بعمل آمده را با نتايج به دست آمده مقايسه كرد و مد نظر قرار داد.
3- در انجام تكاليف پايداري به خرج دهيد و تا اتمام آن دست از كار نكشيد.
اين اصل فيزيكي از اصول بسيار مهم در رسيدن به موفقيت است. گاهي اوقات ديده مي‌شود زماني كه فرد يادگيرنده در انجام تكاليف با عدم پيشرفت مواجه مي‌گردد، از ادامة آن منصرف شده و در جهت اتمام آن پايداري نمي‌كند. اين مشكل به خصوص بيشتر در افرادي ديده مي‌شود كه از انگيزه پيشرفت سطح پاييني برخوردارند.
بهترين راه براي مقابله با اين مشكل اين است كه شخص مجدداً تلاش خود را از سرگرفته و راههاي ديگر را نيز بيازمايد. مثلاً اگر مطالعه ميكند و مي‌خواهد چند معادله حل كند، اگر در تلاش نخست به راه حل مناسب دست نيافت. نبايد كار را متوقف كند و مسأله را لاينحل باقي بگذارد. بلكه بايد تلاش مجددي داشته باشد، مجدداً مباحث درسي را مرور نموده و به حل دوباره آن اقدام نمايد. در نهايت اگر باز هم به پاسخ درست نرسيد بايد به هنگام جوابگويي و حل تمرينات كه در كلاس درس انجام مي‌گيرد، اشكال كار خود را دريافته و آن را مرتفع سازد.
بدين طريق چون قبلاً براي حل اين قبيل تمرينات راههاي گوناگون آزموده شده و تفكر كافي صورت گرفته، پس از رسيدن به پاسخ درست، آن موضوع درسي مدت زمان طولاني‌تري در حافظه فرد يادگيرنده باقي خواهد ماند.
از ديگر نكات مهم اين است كه هميشه بايد سطح تكليف از يك دشواري نسبي برخوردار باشد تا يادگيرنده پس از تسلط بر آن احساس رضايت و غرور نمايد. تكاليف بسيار مشكل، شكستهاي پي‌در پي را در بر خواهد داشت و عزت نفس فرد را كاهش خواهد داد. تكاليف ساده و آسان هم نياز به تلاش نداشته باشند، براي يادگيرنده رضايت خاطر به با نخواهند آورد.
4- سعي كنيد كه در بحث ها و مناظره‌هاي كلاسي فعالانه شركت داشته باشيد.
اين كار چند امتياز دارد. اول اينكه: اگر فرد يادگيرنده بخواهد فعالانه به بحث درباره مطالب درسي بپردازد، بايد قبل از حضور در كلاس درباره مطالب و مباحث مورد نظر، اطلاعاتي جمع‌‌آوري نمايد. و اين كار با مطالعه آن واحد درسي ميسر خواهد بود. بنابراين اگر فرد يادگيرنده قبل از حضور دركلاس با زمينه و مطالعه قبلي در كلاس حضور يابد، اطلاعات قبلي او، يادگيري مطالب تدريس شده در كلاس را آسان خواهد نمود.
دوم اينكه: بدين طريق مي‌آموزد كه چگونه ابراز وجود كرده و فعالانه در حل مسائل شركت كند. از نتايج اين شركت فعالانه در بحثهاي كلاسي، مورد تشويق قرار گرفتن از سوي معلم و ديگر دانش‌آموزان خواهد بود. و همين موضوع سطح انگيزش او را براي تلاش بيشتر بالا خواهد برد. بدين طريق اطلاعات نادرست او اصلاح مي‌گردد و بازخورد اصلاحي دريافت ميكند.
5- تلاش كنيد كه مطالعات خود را گسترش دهيد و مطالب جانبي و خارج از مباحث كتاب را مطالعه كنيد.
مطالعات شما بايد از عمقي كافي برخوردار بوده و محدود به مطالب كتاب درسي نباشد.در كنار مطالعه كتابهاي درسي، بايد مطالعات خارج از كتاب و جانبي نيز داشته باشيد. اين كار چند مزيت در بر خواهد داشت. اول اينكه بدين طريق بر اطلاعات شما افزوده شده و مطالب كتاب درسي بيشتر قابل فهم خواهد بود. دوم اينكه به هنگام شركت در بحثها و مناظره‌هاي كلاسي خواهيد توانست از معلومات اندوخته خود استفاده كرده و آنها را در اختيار ديگران نيز قرار دهيد و بدين طريق از تأييد و تحسين آنان برخوردار شويد.
6- در مطالعات خود مطالب را به طور معني‌دار و در ارتباط با مطالب از قبل آموخته شده بياموزيد.
مطالب جديد را بايد به مطالبي كه از قبل آموخته‌ايد ربط دهيد. با اين كار يادگيري شما به طور معني‌دار انجام خواهد گرفت. اين كار درست عكس يادگيري طوطي‌وار است. چون در يادگيري طوطي‌وار، اطلاعات جديد فقط از طريق تكرار و تمرين حفظ مي‌گردد، اما ارتباط آن با مطالب از قبل آموخته شده به درستي درك نمي‌شود. اما در يادگيري معني‌دار زماني كه مطالب تازه وارد ساخت شناختي مي‌شوند، هر يك از آنها در جاي مناسب خود و در زير مطالب جامع‌تر و كلي‌تر قرار مي‌گيرند.
ساخت شناختي عبارت است از مجموعة اطلاعات، مفاهيم، اصول و تعميم‌هاي سازمان يافته‌اي كه قبلاً در يكي از رشته‌هاي دانش آموخته‌ايد. اين ساخت به صورت يك هرم فرضي است كه در كلي‌ترين مسائل و مفاهيم در رأس آن قرار دارند و مفاهيم و مطالبي كه از كليت و جامعيت كمتري برخوردار هستند در ميانه آن و اطلاعات جزئي و دانش واقعيت‌ها و امور در قاعدة اين هرم قرار دارند. در اين ساخت هر مطلب از مطلبي كه پايين‌تر از آن قرار دارد كلي‌تر، انتزاعي‌تر و خلاصه‌تر است.
اگر ساخت شناختي يا دانش فعلي يادگيرنده در زمينه مطالب مورد آموزش به شكلي سازمان يافته، باثبات و روشن باشد، يادگيري مطلب تازه به طور معني‌دار و سهل‌تر صورت خواهد گرفت. نگهداري آن در حافظه بيشتر به طول خواهد انجاميد. حال اگر اين ساخت شناختي سازمان نيافته، بي‌ثبات و مبهم باشد، يادگيري و يادداري مطالب تازه با دشواري مواجه خواهد شد.
دانش و آموخته‌هاي قبلي يادگيرنده از چنان اهميتي در يادگيري مطالب جديد برخوردار است كه روان‌شناسي به نام «آزوبل» در اين باره مي‌گويد:
اگر قرار بود تمام مطالب روان‌شناسي پرورشي را تنها در يك اصل خلاصه كنم آن اصل اين بود:
«تنها عامل مهمي كه بر يادگيري بيشترين تأثير را دارد، آموخته‌هاي قبلي يادگيرنده است. به اين اصل تحقق ببخشيد و بر طبق آن آموزش دهيد».
«آزوبل» معتقد است كه يادگيري همراه با موفقيت به ايجاد انگيزش و علاقه منجر شده و انگيزش نيز يادگيري را افزايش مي‌دهد. به نظر او وقتي يادگيرنده در يادگيري مطالب مطالب موفق گرديده و از اين راه رضايت خاطر نصيب او شود، در او نسبت به يادگيري بيشتر، ايجاد انگيزه خواهد شد. بنابراين به اعتقاد او مؤثرترين راه ايجاد انگيزش براي يادگيري اين است كه بر جنبه‌هاي شناختي يادگيري تأكيد شود نه بر جنبه‌هاي عاطفي آن. او همچنين معتقد است تكاليف داده شده به دانش‌آموزان نبايد از سطح توانايي آنان بالاتر باشد. به نظر او هيچ چيز به اندازه شكست و ناكامي بيش از حد، تأثير مخرب بر انگيزش و علاقه ندارد.
7- نتايج يادگيري خود را به طور منظم ارزيابي كنيد و رقابت با خود را جايگزين رقابت با ديگران سازيد.
لازم است به طور مرتب پيشرفت‌هاي تحصيلي خود را ارزيابي كنيد. در روان شناسي اصلي وجود دارد با اين مضمون كه اگر فرد يادگيرنده از نتايج عملكرد خود اطلاع حاصل كند، عملكردهاي بعدي او دقيق‌تر و بهتر خواهد شد. ارزيابي منظم يادگيري‌ها، اطلاعاتي درباره كيفيت مطالعه به شما مي‌دهد. با بررسي اين اطلاعات مي‌توانيد نواقص كار خود را دريافته و آنها را برطرف سازيد.
نتايج آزمونهاي كلاسي كه به صورت نمره معين مي‌گردد بازگو كنندة وضعيت تحصيلي شماست. البته اين كه چنين آزمونهايي تا چه حد از دقت لازم برخوردار بوده و آيا به اندازة كافي از اعتبار و روايي برخوردار هستند، موضوعي است كه اختلاف نظرهاي گوناگوني درباره آن وجود دارد. اما فعلاً در بيشتر مراكز آموزشي اين الگو حكمفرماست. يعني در حقيقت نمرات كسب شده در امتحانات تعيين كنندة چگونگي عملكرد و يادگيري يادگيرنده مي‌باشند و قضاوت بر اساس آنها صورت مي‌پذيرد. مثلاً اگر دانش‌آموزي در آزموني نمرة زير 10 بگيرد ما چنين قضاوت خواهيم نمود كه او در يادگيري آن مطلب درسي موفق نبوده و نياز است كه مجدداً به يادگيري مباحث آن همت گمارد. حال آنكه اگر دانش‌آموز ديگري از همان كلاس نمرة بالاي 10 به ويژه نمرة 20 كسب نمايد، قضاوت چنين خواهد بود كه او توانسته است مطالب را خوب بياموزد. در اينكه اين شيوه ارزش‌يابي (يعني با طريق نمره دادن) تا چه حد موفق بوده، نظرات گوناگوني وجود دارد. مطمئناً شيوه‌هاي ارزش‌يابي رسمي مزايا و معايبي خاص دارند. منتهي در اينجا فقط به منظور دقت بر نتايج اين گونه ارزش‌يابي‌ها به معايب آن اشاره مي‌كنيم.
الف- تأكيد بيش از حد بر نمره، خلاقيت فرد را محدود ميكند. در نتيجه به جاي اينكه نمرات، مشوق يادگيري باشند، احتمالاً موجب دلسردي وي مي‌شوند.
ب- نمره، فشاري بيش از حد بر دانش‌آموز وارد ميكند. يادگيري بايد تجربه‌اي خوشايند باشد، ولي اغلب پرتنش و نامطبوع است. دانش‌آموزان نبايد تحت فشار قرار گيرند چرا كه در اين صورت، براي گرفتن نمرات بالا با يكديگر به رقابت ناسالم مي‌پردازند.
ج- دانش ياد گرفته شده براي يك آزمون فقط وسيله‌اي است براي رسيدن به نتيجه‌اي قراردادي يعني نمره بيشتر آنچه كه ياد گرفته شده، به محض گرفتن نمره فراموش خواهد شد.
د- ملعمان بيش از حد مقتدرانه عمل مي‌كنند دانش‌آموزان مجبور مي‌شوند آنچه را در كتاب آمده يا معلم ارائه كرده عيناً پس بدهند. اين كار نه تنها تنزل دادن به آموزش است بلكه در صورتي كه دانش‌آموز آنچه را به او گفته شده ياد نگيرد تنبيه هم خواهد شد.
حال اگر عملكرد دانش‌آموزان در نظام آموزشي ما با نمره تعيين مي‌گردد. بايد مراقب باشيم در تفسير و بررسي نتايج دچار اشتباه نشويم. توجه داشته باشيد هر جا كه نمره گذاري و رتبه‌بندي در ميان باشد مسأله مقايسه نيز مطرح خواهد شد. مقايسه بين نمرات و رتبه‌هاي كسب شده و در نهايت رقابت بين افراد.
ما قبلاً نيز تأكيد كرديم كه رقابت مي‌تواند شكلي سالم و مطلوب داشته باشد و آن در صورتي است كه به جاي رقابت با ديگران با خودمان رقابت كنيم، با پيشرفت‌هاي گذشته خود، با عملكردهاي قبلي و تلاشهاي مربوط به آن.
در پيشرفت‌هاي تحصيلي، خود را با ديگران مقايسه نكنيد. مقايسه خود با ديگران نه تنها نتيجه‌اي مثبت در بر نخواهد داشت بلكه پيامدهاي نامناسب نيز به بار خواهد آورد. بارها ديده شده است كه اين گونه مقايسه‌ها تصويري منفي از خود در ذهن مقايسه كننده به وجود ميآورد و شخص براي پيشرفت‌هاي خود ارزشي قائل نمي‌گردد. به خاطر داشته باشيد كه حتي 2 برادر يا خواهر دوقلو كه در يك خانواده و با هم تربيت مي‌شوند و رشد مي‌كنند، شرايط همانند و يكساني براي زندگي ندارند. هر كدام از آنان عوامل محيطي گوناگوني را تجربه مي‌كنند.
كه در تصميم گيري‌ها و نگرش‌هاي آتب آنان تأثير گذار بوده و از آنان انسانهايي با ويژگي‌هاي شخصيتي خاص خود مي‌سازد. حال اگر بخواهيم تمامي اين تفاوتها را ناديده بگيريم و فقط به نتايج كار نظر بدوزيم مطمئناً به بيراهه خواهيم رفت.
توانايي‌ها و قابليت‌هاي فيزيولوژيك و رواني انسانها يكسان نيست. هر كدام از ما با يك رشته از اين توانايي‌ها به طور بالقوه متولد مي‌شويم. پس از آن محيط بر آن اثر مي‌گذارد و خانواده، مدرسه و اجتماع، الگوهاي استفادة مثبت از آن را به ما مي‌آموزند. ما به الگوهايي از اين قبيل كه انجامشان نتايجي تقويت كننده برايمان دارند عمل مي‌كنيم و مابقي را وامي‌نهيم. بنابراين تاريخچه تربيتي گذشته ما توجيه كنندة تفاوتهاي فردي است. اين تفاوتها كاملاً طبيعي و قال انتظار است. اگر غير از اين بود جاي تعجب و بحث داشت. حال كه مسأله تفاوتهاي فردي برايمان امري قابل قبول و مسلم گرديده است، نتايج به دست آمده از آن نيز بايد برايمان قابل قبول باشد.
بنابراين هيچ دليل موجهي وجود ندارد كه نتايج عملكردهاي خودمان را با ديگران مقايسه كرده و بخواهيم با كوششي همراه با اضطراب و فشارهاي رواني، با آنان همسان و هم سو كنيم. بلكه همواره گذشته خود را در نظر داشته باشيم و اگر امروز مشاهده نموديم كه نسبت به زمانهاي قبل پيشرفت قابل توجهي داشته‌ايم در آن صورت به تأييد، تحسين و تقويت خود بپردازيم. در غير اين صورت بايد تلاش خود را مضاعف سازيم تا به نتايج مطلوب دست يابيم.
زماني كه عنوان مي‌گردد نتايج يادگيري و عملكردهاي خود را به طور منظم ارزيابي كنيد و نسبت به آنها حساس باشيد، درست به منظور ارزش‌يابي دقيق عملكرد خود و مقايسة آن با نتايج گذشته خويشتن است.
8- سعي كنيد كه با همكلاسي‌هاي خود روابطي دوستانه براساس احترام متقابل داشته باشيد.
رعايت اين اصل موجب خواهد شد كه محيطي گرم و صميمي همراه با احساس ايمني در مكان تحصيل خود داشته باشيد. نيازهاي مربوط به عشق و محبت و نياز به داشتن روابط محبت‌آميز با ديگران بايد ارضاء شوند. قبلاً در فصل نيازها درباره اين قبيل نيازها و اثرات ارضاء آنان به بحث پرداختيم و اهميت آنها را يادآور شديم. در اينجا متذكر مي‌شويم كه يادگيري در يك محيطي امن، آرام و دوستانه به مراتب راحت‌تر از محيطي ناآرام و خالي از روابط صميمانه صورت مي‌گيرد.
9- براي اوقات اضافي خود برنامه‌اي مناسب تهيه نماييد.
ساعات اضافي خود را يادداشت كنيد و براساس آن برنامة مناسبي تهيه كنيد مطمئناً ساعات زيادي از اوقات شبانه روز به صورت زمان اضافه وجود دارد كه استفاده مفيدي از آن به عمل نمي‌آيد. مي‌توانيد كارهاي مفيد و پرباري در اين ساعات انجام دهيد. انجام اين كارها بر روند تحصيلي شما اثرات مفيد خواهد گذاشت و زندگي روزانه شما را از حالت يكنواختي خارج ساخته و لذت بخش خواهد نمود كارهايي از قبيل فعاليتهاي هنري (مانند خوشنويسي، نقاشي و طراحي، تمرين موسيقي و...) همچنين فعاليتهاي ورزشي مي‌تواند اوقات اضافي شما را به نحوي مطلوب پر كند. علاوه بر آن مي‌توان كارهاي شخصي عقب مانده را در اين ساعات انجام داد، به افراد خانواده كمك نمود، به ديدار دوستان و اقوام رفت و كارهايي از اين قبيل.
همه اين امور در سايه يك برنامه‌ريزي منظم و دقيق قابل اجرا خواهد بود. باز هم متذكر مي‌شويم كه انجام اين كارها نه تنها بر روند تحصيلي شما اثرات نامطلوبي نخواهد داشت بلكه سبب خواهد شد كه از كارهاي خود احساس لذت كرده و با ميل و رغبت به انجام آنها بپردازيد. علاوه بر آن، انگيزه و علاقه شما به درس و طالعه نيز افزايش خواهد يافت.
رعايت اصول نه گانه بالا شما در رسيدن به اهدافتان ياري خواهد داد و تلاشهاي شما را به ثمر خواهد رساند. تمامي اين گونه كوششها براي رسيدن به موفقيت است. موفقيت ايجاد انگيزه و علاقه بيشتر خواهد كرد. و علاقه و انگيزه بيشتر، كوشش فراوانتري در پي خواهد داشت. و اين همان چيزي است كه ما مشتاقانه در صدد دستيابي بدان هستيم.
اصول نه‌گانه‌اي كه در بالا بدان اشاره كرديم مواردي هستند كه بايد فرد يادگيرنده خود در نظر داشته باشد و بدان عمل كند تابه موفقيت برسد. انجام درست اين اصول، به ايجاد انگيزش بيشتر منجر خواهد شد.
البته مواردي ديگري نيز وجود دارد كه قابل اهميت بوده و در ديگر كتابهاي 20گانه موفقيت تحصيلي به آنها اشاره شده است كه در اينجا براي پرهيز از تكرار آن مطالب، تعدادي از آنان را ذكر ننموديم. اما اصول و فنون ديگري نيز موجود است كه بايد آموزش دهندگان در كار خود به كار ببيندند تا بتوانند در يادگيرندگان انگيزش لازم ايجاد كنند.